Niniejszy wpis stanowi wyciąg ze Standardów mediacji rówieśniczej i szkolnej w szkołach i innych placówkach oświatowych – Rzecznik Praw Dziecka Warszawa, listopad 2017 r.
Alternatywną metodą dla tradycyjnych sposobów rozstrzygania sporów jest mediacja.
Przez mediację rozumie się dobrowolny i poufny proces, w którym fachowo przygotowana, niezależna i bezstronna osoba, za zgodą stron, pomaga im poradzić sobie z konfliktem. Mediacja pozwala określić kwestie sporne, pokonać bariery komunikacyjne, opracować propozycje rozwiązań i, jeśli taka jest wola stron, zawrzeć wzajemnie satysfakcjonujące porozumienie.
Siłą mediacji jest rozmowa skonfliktowanych stron o tym co dzieli, wspólne poszukiwanie rozwiązań oraz świadome przyjęcie odpowiedzialności za wypracowane porozumienie.
Mediacja chroni prawa i interesy stron konfliktu. Sprzyja budowaniu relacji pomiędzy nauczycielami, innymi pracownikami szkoły, uczniami oraz rodzicami nawet w sytuacjach sporu. Kreuje pozytywny wizerunek wewnętrzny i zewnętrzny szkoły/ placówki oświatowej.
Stosowanie mediacji w szkole kształtuje umiejętności konstruktywnego podejścia do konfliktów, w tym myślenia o konflikcie w kategoriach problemu do rozwiązania. Sprzyja tworzeniu bezpiecznej i przyjaznej szkoły, służy wzmacnianiu kompetencji społecznych środowisku szkolnym
Mediacja wprowadza kulturę dialogu i współodpowiedzialności za kształtowanie klimatu w szkole. Stanowi ważne i skuteczne narzędzie pomocy psychologiczno-pedagogicznej w pracy z dziećmi i młodzieżą, zgodnie z rozporządzeniami Ministra Edukacji Narodowej dotyczącymi zasad udzielania i organizacji pomocy psychologicznej i pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach.
Mediacja jest także elementem edukacji prawnej w szkole. Przepisy prawa umożliwiają stosowanie mediacji do rozwiązywania konfliktów w środowisku szkolnym, a zawarte w tej procedurze porozumienia mogą zakończyć spór, bez potrzeby.
Mediacja ma swoje miejsce w systemie wychowawczym szkoły, przynosząc korzyści dla:
1. skonfliktowanych uczniów i środowiska rówieśniczego;
2. pracowników szkoły i środowiska szkolnego;
3. rodziców/opiekunów prawnych;
4. instytucji współpracujących ze szkołą.
Mediacja rówieśnicza – to dobrowolne i poufne poszukiwanie rozwiązania konfliktu między uczniami, w obecności dwóch bezstronnych i neutralnych mediatorów – uczniów, przygotowanych do prowadzenia mediacji rówieśniczej. Konflikty te dotyczą spraw związanych z relacjami między uczniami.
Mediacja szkolna – to dobrowolne i poufne poszukiwanie rozwiązania sporu pomiędzy stronami konfliktu w obecności bezstronnego i neutralnego mediatora. Konflikty te dotyczą spraw związanych z relacjami międzyludzkimi i/lub działalnością statutową szkoły. Stronami konfliktu mogą być: nauczyciele, dyrektor, pozostali pracownicy szkoły, uczniowie, rodzice.
Mediator rówieśniczy – to uczeń przeszkolony w zakresie mediacji, cieszący się zaufaniem i autorytetem wśród uczniów.
Mediator szkolny – to osoba dorosła, np.: pedagog, psycholog, nauczyciel, inny pracownik szkoły, przeszkolona w zakresie mediacji, ciesząca się autorytetem i zaufaniem w środowisku szkolnym. Wskazane jest, aby był opiekunem mediatorów rówieśniczych i posiadał kompetencje edukatora mediacji.
Każdy uczeń, nauczyciel, rodzic mają prawo do mediacji. Wystarczy zgłosić zaistnienie takiej potrzeby dyrektorowi placówki.
Zasady postępowania mediacyjnego:
1. Dobrowolność
Postępowanie mediacyjne jest dobrowolne. Dobrowolność ta przejawia się w dwóch aspektach: w wyrażeniu zgody na uczestniczenie w postępowaniu mediacyjnym oraz na przeprowadzeniu go przez określonego mediatora. Tym samym każda ze stron postępowania mediacyjnego musi wyrazić zgodę na przeprowadzenie go w swojej spornej sprawie. Zgoda musi być wyraźna, co w praktyce można sprowadzić do zadania wprost pytania tym osobom, czy wyrażają zgodę na przeprowadzenie postępowania mediacyjnego w ich sprawie. Pytanie to powinno być zadane po omówieniu przez mediatora zasad postępowania mediacyjnego podczas uzgodnionego terminu pierwszego posiedzenia, nawet gdyby strony wcześniej w sposób nieformalny, czy dorozumiany wyraziły chęć uczestnictwa w mediacji. Podobnie istotne jest zadanie im pytania, czy zgadzają się aby w ich sprawie przeprowadzał mediację dany mediator. Tym samym mediator wygłaszający tzw. monolog mediatora powinien zakończyć go zadaniem stronom pytania, czy wyrażają one zgodę na to, aby to on wykonywał czynności mediacyjne w ich konflikcie. Może się bowiem okazać, że jedna ze stron lub obydwie strony nie będą chciały z określonych, dla siebie istotnych powodów, aby dany mediator przeprowadzał w ich sprawie postępowanie mediacyjne. Strony postępowania mediacyjnego muszą ponadto wiedzieć, że mogą zrezygnować z udziału w postępowaniu na każdym jego etapie. Bezsporna rezygnacja chociażby jednej ze stron, powoduje w konsekwencji konieczność przerwania mediacji i zakończenia postępowania mediacyjnego. Wobec uczestników postępowania mediacyjnego nie może być stosowana przemoc, ani jakakolwiek forma presji, czy nacisku odnośnie udziału w mediacji. Tym samym mediator nie zmusza stron ani do rozpoczęcia mediacji, ani do osiągnięcia porozumienia, a jednym z jego obowiązków jest powiadomienie stron o możliwości wycofania się na każdym etapie postępowania mediacyjnego oraz o możliwości wybrania innego mediatora.
2. Poufność
Postępowanie mediacyjne nie jest jawne. Z psychologicznego i prawnego punktu widzenia poufność w mediacji pełni bardzo ważną funkcję. Strony postępowania mediacyjnego po otrzymaniu zapewnienia poufności oraz po wyjaśnieniu im jej zakresu uzyskują przekonanie, że nic, co zostało i zostanie powiedziane podczas mediacji nie zostanie wyjawione innym, ani nie będzie mogło być wykorzystane w ewentualnym postępowaniu sądowym jako dowód przeciwko nim. Dzięki poufności, o której mówi mediator w swoim monologu, strony otwierają się i opowiadają o tym, czego dotyczy spór, w aspekcie zarówno przedmiotowym, jak i emocjonalnym. De facto poufność w mediacji polega więc na zobowiązaniu się stron i mediatora do nieprzekazywania nikomu informacji o faktach oraz o okolicznościach ich zaistnienia poruszanych w trakcie danej mediacji. Zasada poufności w postępowaniu mediacyjnym oznacza zatem w praktyce, że strony postępowania sądowego w przypadku, gdy brały udział w mediacji, nie mogą się powoływać na okoliczności i fakty wyjawione podczas jej trwania. Ponadto nie mogą powołać również mediatora na świadka w postępowaniu sądowym. Zasada ta nie jest jednak bezwzględna, ponieważ w mediacjach cywilnych, rodzinnych i gospodarczych strony mogą zwolnić wspólnie i zgodnie mediatora z obowiązku dochowania tajemnicy posiedzenia mediacyjnego oraz w ostateczności powołać go na świadka, by potwierdził swoim zeznaniem ich wzajemne twierdzenia.
3. Neutralność
Mediator powinien być neutralny wobec stron i przedmiotu sporu. W praktyce oznacza to, że nie może on narzucać stronom postępowania mediacyjnego preferowanych przez siebie rozwiązań ich konfliktu. Nie oznacza to jednak, że mediator powinien być podczas posiedzenia mediacyjnego całkowicie bierny. Jeżeli zauważy on, że strony nie potrafią wypracować wspólnie zgodnego rozwiązania dla poruszanej, spornej kwestii, może zaproponować im pewne typowe rozwiązania lub takie które w danej sytuacji wydają mu się najlepsze, bez naruszania zasady neutralności. Niemniej nawet w takiej sytuacji podpowiadane rozwiązania nie są dla stron wiążące. W literaturze podnosi się, że mediator powinien być rzecznikiem rzetelnej procedury mediacyjnej, sprzyjającej osiągnięciu dobrowolnego porozumienia. Istotą mediacji jest właśnie to, że strony postępowania same zdecydują się zawrzeć porozumienie oraz uzgodnią podczas trwania mediacji jego treść. Zaletą mediacji i jednocześnie gwarancją neutralności mediatora jest okoliczność, że nie może on czerpać żadnych korzyści z wypracowanego przez strony porozumienia, ani ze sposobu lub formy zawarcia ugody. Mediator może bowiem pobrać opłatę za przeprowadzenie postępowania mediacyjnego, nie jest ona uzależniona od rezultatu postępowania mediacyjnego.
4. Bezstronność
Zgodnie ze Standardami prowadzenia mediacji i postępowania mediatora uchwalonymi przez Społeczną Radę do spraw Alternatywnych Metod Rozwiązywania Konfliktów i Sporów przy Ministrze Sprawiedliwości, mediator musi być bezstronny wobec uczestników mediacji. Oznacza to m.in., że nie może się przychylać do racji żadnej ze stron; prowadzi mediację w taki sposób, aby ewentualna nierównowaga między stronami nie wpływała na przebieg mediacji ani na jej ostateczny rezultat. Ponadto od mediatora wymaga się, by w przypadku gdy nie jest w stanie prowadzić mediacji w bezstronny sposób, wycofał się z postępowania mediacyjnego. Podczas posiedzenia mediacyjnego mediator powinien wystrzegać się stronniczości lub okazywania uprzedzeń i oceniania stron ze względu na ich pochodzenie, wykształcenie, wiek, płeć lub zachowanie podczas mediacji. W związku z prowadzoną mediacją, mediator nie nawiązuje takich relacji, które mogą budzić wątpliwości co do jego bezstronności, w szczególności mediator nie daje stronom ani nie przyjmuje od stron żadnych prezentów lub innych korzyści, z wyłączeniem wynagrodzenia mediatora. Jeżeli w trakcie mediacji okaże się, że pomiędzy stronami lub chociażby jedną ze stron, a mediatorem istnieje konflikt interesów o charakterze profesjonalnym 3 Zob. M. Miszkin – Wojciechowska, Prawne gwarancje poufności mediacji gospodarczej i cywilnej – ocena regulacji prawa polskiego na tle wybranych rozwiązań w prawie obcym, Kwartalnik ADR Nr 2(10)/2010. 20 lub osobistym, powinien on powiadomić o tym te podmioty, przy czym w przypadku niemożności zachowania bezstronności mediator powinien zrezygnować z prowadzenia danego postępowania mediacyjnego. Tym samym obowiązkiem mediatora jest ujawnienie stronom wszelkich związanych z nimi związków o charakterze zawodowym lub prywatnym oraz uwzględnienie ich stanowiska w tym zakresie.